ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 4، تیر 1399 ، شماره پی در پی 50

نقش بلاغت در سبک طنزپردازی بیدل و کلیم

صفحه (169 - 188)
صدرا قائد علی، حمید طبسی(نویسنده مسئول)، ابوالقاسم رادفر
تاریخ دریافت مقاله : پاییز 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییر 1398

چکیده

با بررسی اشعار طنزآمیز شاعران سبک هندی، میتوان به تاریخی جدید و متفاوت با آنچه در کتب تاریخی نوشته شده است، دست یافت. تاریخ دقیق از ملّتی که در قرن های یازدهم و دوازدهم هجری در ایران میزیسته اند و در آن از مسائل اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی، دینی و ... صحبت به میان آورده اند؛ به بیان دیگر در طنز سبک هندی، تاریخ بیدادها، نابسامانیها و بی رسمیهای مردم آن روزگار آمده است که بر خلاف تاریخ محض که هرگز تکرار نمیشود، همواره گریبانگیر جوامع بشری است. شاعران طنزپرداز سبک هندی در ساختار طنزهای خود، با زبان ادبی- هنری و با آگاهی از رموز بلاغت و به کارگیری شگردهای گوناگون آن، کلام رندانه خود را در خطاب به اهل تفکر و تأمّل سروده اند. جستار حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی در تلاش است، میزان تأثیرگذاری شگردهای بلاغی را در اشعار طنزآمیز دو نفر از شاعران معروف سبک هندی؛ یعنی بیدل دهلوی و کلیم کاشانی کشف کند. برای دستیابی به این هدف، اشعار طنزآمیز این دو شاعر، مورد بررسی قرار گرفت و عناصر بلاغی موجود در طنز آنها مشخص شد. طنزهای ایشان از نوع طنز تمثیلی است که عناصر بلاغی در آن سهم عمده ای ایفا میکند. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که کدام عناصر بلاغی در سبک طنزپردازی بیدل و کلیم بیشترین نقش را داشته اند؟

کلمات کلیدی
طنز , بلاغت , سبک هندی , بیدل , کلیم

• از صبا تا نیما، آرین پور، یحیی، 1387، تهران، زوار.
• از کوچه رندان، زرین کوب، عبدالحسین، 1387، تهران، امیرکبیر.
• المعجم فی معاییرالاشعار العجم، رازی، شمس قیس، 1360، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، زوار.
• انواع نثر فارسی، رستگار فسایی، منصور، 1389، تهران، سمت.
• بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، وحیدیان کامیار، تقی، 1390، تهران، سمت.
• تاریخ طنز در ادبیات فارسی، جوادی، حسن، 1384، تهران، کاروان.
• تجدد ادبی در دوره مشروطه، آژند، یعقوب، 1385ه تهران، مؤسسه تحقیقاتی و توسعه علوم انسانی.
• حافظ نامه، خرمشاهی، بهاء الدین، 1380، تهران، سروش.
• در باب طنز، کریچلی، سیمون، 1384، ترجمه سهیل سمی، تهران، ققنوس.
• دگر خند ( درآمدی کوتاه بر طنز و هزل و هجو در تاریخ معاصر). موسوی گرما رودی، سیدعلی،1380، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
• دیوان اشعار، بیدل دهلوی، عبدالقادر، 1389، 5 جلد، تصحیح خان محمد خسته و خلیل الله خلیلی، به کوشش بهمن خلیفه بناروانی، تهران، طلایه.
• دیوان اشعار، کلیم کاشانی، ابوطالب، 1375، تصحیح محمد قهرمان، مشهد، آستان قدس رضوی.
• شاعر آینه ها، شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1385، تهران، آگاه.
• صورخیال، در شعرفارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1384، تهران، آگاه.
• طنز، آرتور، پلارد، 1381، ترجمه سعید سعیدپور، تهران، مرکز.
• طنزآوران امروز ایران از آغاز تا پایان دوره قاجار، بهزادی اندوهجردی، حسین، 1378، تهران، دستان.
• «طنز چیست و طنزنویس کیست؟» رادفر، ابوالقاسم، 1374، مجله قندپارسی، ش7،صص150- 139.
• طنز گونه های ادب فارسی و انواع آن، کازرونی، احمد، 1389، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش4، صص120- 99.
• «مضمون سازی با استفاده از صورتهای خیال در اشعار شاعران انقلاب اسلامی و مقایسه مختصر آن با اشعار سبک هندی (بیدل دهلوی)، نظری، زهرا سادات و فیاض، مهدی، 1389، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 12، ش4، زمستان، صص 169- 153.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1368، تهران، آگاه.
• نقد بدیع، فشارکی، محمد، 1389، تهران، سمت.
• «هنر طنز و قلمرو آن » رادفر، ابوالقاسم، 1373، مجله قند پارسی، ش 6، زمستان، صص91- 70.